Ευρετήριο Άρθρου

Εισαγωγή
«Πίσω από τον όρο «ανθρώπινο σχολείο» βρίσκονται χωρίς αμφιβολία οι ιδέες του Neill για ένα «ελεύθερο σχολείο χωρίς καταπίεση» με τις πολύ χαμηλές απαιτήσεις που συνειδητά καλλιεργεί στους μαθητές αντί να τους μορφώνει συστηματικά και σε βάθος. Προτιμά, αυτή η παιδαγωγική αντίληψη, το παιχνίδι αντί για το μάθημα, τον Ορφέα αντί τον Προμηθέα» [*1].
«Summerhill είναι το όνομα ενός μικρού σχολείου, αλλά σημαίνει ένα από τα σημαντικότερα πειράματα στον τομέα της εκπαίδευσης. Στα σαράντα χρόνια της ύπαρξής του, ο ιδρυτής του απέδειξε (παρ' όλη την αποθάρρυνση και τις διάφορες κατηγορίες) μια απλή αλήθεια, η ελευθερία λειτουργεί. Θεωρώ το Neill, μαζί με τον Pestalozzi και τον C. Cook σαν έναν από τους μεγαλύτερους μεταρρυθμιστές δασκάλους» [*2].
Το Summerhill συμπλήρωσε ήδη εβδομηνταπέντε (75) χρόνια λειτουργίας. Το διαχρονικό ταξίδι του με προορισμό την ευτυχία των μαθητών του και «όχημα» την ελευθερία τους, συνεχίζεται αδιάκοπα παρά τις διχογνωμίες που προκαλεί στον εκπαιδευτικό κόσμο.
Θα επιχειρήσουμε μια παρουσίαση του σχολείου «θρύλου», επικεντρώνοντας στο ιδεολογικό του υπόβαθρο και στη λειτουργία του, εξετάζοντάς τα στο χθες και στο σήμερα.

Αντιαυταρχική Αγωγή
Το πνεύμα της αντιαυταρχικής αγωγής εκδηλώθηκε τα έτη 1918 έως 1933 στη Γερμανία και ήταν μια εξαιρετικά πολύμορφη μεταρρυθμιστική κίνηση, η οποία δεν περιορίστηκε γεωγραφικά μόνο στη Γερμανία αλλά αποτέλεσε διεθνές φαινόμενο [*3]
Περιεχόμενο αυτής της παιδαγωγικής κίνησης ήταν, ιδιαίτερα στην αρχή, η οξεία αντιπαράθεση προς το 19ο αι., ο αγώνας δηλαδή εναντίον του κατακερματισμού και της επιφανειακότητας της αγωγής και της διδασκαλίας, εναντίον της παράδοσης του νέου ανθρώπου στις αντικειμενικές δυνάμεις του κόσμου των ενηλίκων, ακόμη αγώνας εναντίον της κληρονομούμενης αυταρχικότητας της αγωγής και διδασκαλίας [*4].
Υλοποίηση του ιδεολογικού περιεχομένου αυτού του αγώνα αποτέλεσαν οι σχολικές κοινότητες του Αμβούργου, στις οποίες κύριο χαρακτηριστικό ήταν η απόλυτη ελευθερία των μαθητών. Στις κοινότητες αυτές καταργούνταν κάθε επιβολή του δασκάλου και η εξουσία περνούσε στα χέρια των μαθητών, οι οποίοι προσπαθούσαν από το χάος να δημιουργήσουν τάξη. Οι θεωρητικοί των κοινοτήτων αυτών (W. Paulsen, M. Tepp, F. Stahl, A. Rohl) έχουν κατά το πρότυπο του Rousseau απεριόριστη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις και τις ικανότητες των μαθητών.
Στο Αμβούργο επίσης, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ιδρύθηκε ένας σύνδεσμος προοδευτικών δασκάλων με σκοπό τη διάδοση της αρχής της ελευθερίας των μαθητών. Από το σύνδεσμο αυτό προήλθε και η αρχή "Vom Kinde aus", δηλαδή κάθε δραστηριότητα ξεκινάει απ' το παιδί.
Ριζοσπαστική εφαρμογή της αντιαυταρχικής αγωγής αποτελεί και το σχολείο του Neill, το Summerhill [*5].
 
Ο ιδρυτής
Ο ιδρυτής Α. S. Neill γεννήθηκε στο Forfar της Σκωτίας το 1883 και ήταν το τέταρτο από τα δεκατρία παιδιά της οικογένειάς του. Ο πατέρας του, διευθυντής του σχολείου στο Forfar, ήταν ένας ιδιαίτερα πουριτανός άντρας, που διακρίνονταν για την αυστηρότητα που επεδείκνυε στους μαθητές του, σύμφωνα άλλωστε και με το «παιδαγωγικό» πνεύμα της εποχής.
Στην ηλικία των εικοσιπέντε ετών ο Neill πήρε το πτυχίο του από τη Σχολή Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Ενδιμβούργου, εργάστηκε ως δημοσιογράφος και αργότερα ως διευθυντής ενός μικρού σχολείου στο Gretna Green. Εκεί έγραψε το πρώτο του βιβλίο ΄A dominie's Log' και ξεκίνησε να μορφοποιεί τις ιδέες του πάνω στην ελευθερία των παιδιών.
Το 1917 ο Neill επισκέφτηκε τη «Μικρή Κοινοπολιτεία» του Homer Lane, κοινότητα για εγκληματίες εφήβους και είδε την αυτοδιοίκηση στην πράξη.
Ο Lane, ο οποίος ήταν σταθερός υποστηρικτής της έμφυτης καλοσύνης των παιδιών, εξοικείωσε το Neill με τη «Νέα Ψυχολογία» του Freud και αργότερα έγινε ψυχαναλυτής του. Μ' αυτόν τον τρόπο εισήγαγε το Neill σε δυο στοιχεία που ήταν αναγκαία για την ίδρυση του Summerhill: Τη συνέλευση της αυτοδιοίκησης αλλά και τη σπουδαιότητα της ισόρροπης συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού σε σχέση με την ακαδημαϊκή του ανάπτυξη.
Οι ιδέες του Neill άρχισαν να μορφοποιούνται το 1921 με την ίδρυση, σε συνεργασία με άλλους εκπαιδευτικούς, ενός διεθνούς σχολείου στο Hellerau στη Δρέσδη, που αργότερα μεταφέρθηκε στο Sontagberg της Αυστρίας. Επιστρέφοντας στην Αγγλία εξακολούθησε τη λειτουργία του σχολείου σ' ένα οίκημα στο Lyme Regis που ονομαζόταν Summerhill, όνομα που διατήρησε και μετά το 1927, όταν το σχολείο μεταφέρθηκε στην τωρινή του θέση στο Leiston, στην επαρχία του Suffolk [*6]. Υπό τη διεύθυνση του Neill συνέχισε να λειτουργεί το σχολείο, αργότερα με την βοήθεια της δεύτερης συζύγου του μέχρι που ο ίδιος πέθανε το 1973.

Θεμελιακές αρχές στις οποίες είναι οικοδομημένο το σύστημα Neill.
Βασική θέση της δημιουργικότητας του Νeill όπως και της συζύγου του ήταν να κάνουν το σχολείο κατάλληλο για τα παιδιά κι όχι τα παιδιά κατάλληλα για το σχολείο [*7]. Στήριξε λοιπόν την ίδρυση του σχολείου του στιs παρακάτω θεμελιακές αρχές [*8]:

1. «Το παιδί είναι απ' τη φύση του καλό». Σ' αυτό το σημείο διακρίνουμε και τις επιδράσεις του Rousseau.
2. Ο στόχος της αγωγής : δηλαδή ο στόχος της ζωής ?συνίσταται στην κατάκτηση της χαράς και της ευτυχίας. Ευτυχισμένος για το Neill σημαίνει: Βρίσκω ενδιαφέροντα στη ζωή.
3. Με την αγωγή πρέπει ν? αναπτυχθούν τόσο οι διανοητικές όσο και οι συναισθηματικές δυνάμεις του παιδιού.
4. Η αγωγή πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις ψυχικές ανάγκες και τις ικανότητες του παιδιού.
5. Επιβαλλόμενη η πειθαρχία προξενεί, όπως και η τιμωρία, φόβο και ο φόβος παράγει εχθρότητα. Η επιβολή αυστηρής πειθαρχίας στο παιδί είναι επιζήμια και βλάπτει την υγιή πνευματική του ανάπτυξη.
6. Ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία. Ο Neill θέτει εδώ τις βάσεις για αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των ανθρώπων. Ο δάσκαλος δεν ασκεί καταναγκασμό στο παιδί. Όμως ούτε το παιδί έχει το δικαίωμα ν΄ ασκεί καταναγκασμό στο δάσκαλο.
7. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι πραγματικά ειλικρινής.
8. Για να αναπτυχθεί το παιδί σε έναν υγιή και απόλυτα φυσιολογικό άνθρωπο, πρέπει, σε κάποιο σημείο της ανάπτυξής του να σπάσει τους αρχικούς δεσμούς του με την οικογένειά του και να ανεξαρτητοποιηθεί απόλυτα.
9. Τα αισθήματα ενοχής έχουν ως κύρια λειτουργία τους να δένουν το παιδί στην εξουσία και εμποδίζουν την ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης προσωπικότητας.
10. Στο Summerhill δε διδάσκονται Θρησκευτικά. Το σχολείο του Neill όμως, δεν εμποδίζεται να κάνει πράξη ανθρωπιστικές αξίες στην πλατύτερη έννοια του όρου.

Οργάνωση
To Summerhill είχε γύρω στους 70 μαθητές ηλικίας από 4 ως 16 χρονών και λειτουργούσε ως οικοτροφείο. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε ότι το σχολείο του Neill αναλάμβανε παιδιά από ανώτερες ή μεσαίες κοινωνικές τάξεις, γιατί δεν είχε τα οικονομικά μέσα ν' αναλάβει φτωχά παιδιά. Τα παιδιά αυτά, πολλές φορές, είχαν περάσει από άλλα σχολεία στα οποία είχαν αποτύχει. Ο Neill τα άφηνε ελεύθερα να περάσουν τη φάση της «ανάρρωσης», ώστε να καταφέρουν να συνέλθουν από μια εκπαίδευση που τους στέρησε την προσωπική τους ανεξαρτησία.
Οι μαθητές ήταν χωρισμένοι σε έξι τάξεις κατά ηλικία αλλά και σύμφωνα με τις δυνατότητες του καθενός. Η διδασκαλία γινόταν στα πέντε πρωινά της εβδομάδας και καθημερινά παρέχονταν πέντε σαραντάλεπτες παραδόσεις. Κάθε τάξη είχε τη δική της αίθουσα και κατά κανόνα διδάσκονταν από τον ίδιο δάσκαλο. Δε δινόταν έμφαση στις διδακτικές μεθόδους, μιας και ο Neill θεωρούσε πως είχαν μικρή σημασία και ότι, αν ένα παιδί επιθυμεί να μάθει, θα μάθει έτσι ή αλλιώς.
Τα απογεύματα τα παιδιά μπορούσαν να ασχοληθούν με ό,τι τους άρεσε, βέβαια το ίδιο μπορούσε να γίνει και τα πρωινά, αν δεν παρακολουθούσαν το μάθημα. Στο Summerhill υπήρχε εργαστήριο καλών τεχνών, ξυλουργείο, μηχανουργείο, όπως επίσης και εργαστήριο Χημείας. Στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα συμπεριλαμβάνονταν: διάλεξη ψυχολογίας, βραδιά χορού ή πρόβες για το ανέβασμα θεατρικής παράστασης.
Κάποιες φορές ο Neill παρέδιδε και «ατομικά μαθήματα» σε περιπτώσεις παιδιών που υπέφεραν από ψυχικές διαταραχές. Στόχος αυτών των μαθημάτων ήταν η εκτόπιση όλων των συμπλεγμάτων που δημιουργούσαν ο φόβος και οι ηθικολογίες. Ο Neill δεν τα θεωρούσε απαραίτητα αλλά πίστευε ότι επιταχύνουν τη διαδικασία αλλαγής των αντιλήψεων. Ένα είδος δηλαδή «ανοιξιάτικου καθαρισμού του σπιτιού για την υποδοχή του καλοκαιριού της ελευθερίας».
Από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα του σχολείου ήταν η τακτική Γενική Συνέλευση [*9].

Αυτοδιοίκηση
Μελετώντας το Summerhill παρατηρούμε, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τη δημοκρατική του αυτοδιοίκηση. Οι σχολικές συνελεύσεις που προαναφέραμε πραγματοποιούνταν για να γίνουν προτάσεις, να καταγγελθούν ή να προταθούν κανόνες ή να εκφραστούν ανησυχίες. Καθετί που είχε μια οποιαδήποτε σχέση με τη ζωή της κοινότητας -συμπεριλαμβανομένης και της τιμωρίας για παραπτώματα κατά της κοινότητας- ρυθμιζόταν με ψηφοφορίαστη σχολική συνέλευση. Δάσκαλοι, μαθητές οποιασδήποτε ηλικίας και προσωπικό είχαν δικαίωμα μιας ψήφου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών στη σχολική συνέλευση είναι το παρακάτω:
Μια φορά, σε μια σχολική συνέλευση, ο Neill πήρε το λόγο και πρότεινε ν? απαγορευτεί το κάπνισμα σε μαθητές κάτω των 16 ετών. Μετά από ψηφοφορία η πρότασή του απορρίφθηκε με μεγάλη πλειοψηφία. Η συνέχεια είναι αξιομνημόνευτη. Μετά την καταψήφιση της πρότασης του Neill, έγινε αποδεκτή η πρόταση ενός μαθητή ν? απαγορευτεί το κάπνισμα σε μαθητές κάτω των 12 χρόνων. Η εισήγησή του έγινε αποδεκτή.
Την επόμενη εβδομάδα μαθητής ζήτησε την άρση της απαγόρευσης του καπνίσματος με το σκεπτικό ότι όλοι καπνίζουν κρυφά, κάτι που συμβαίνει και
στα αυστηρά σχολεία αλλά και αντιβαίνει τις βασικές αρχές του Summerhill. Ο νεαρός καταχειροκροτήθηκε και η σχολική συνέλευση αναίρεσε την απαγόρευση του καπνίσματος [*10].

Η κοινωνική ένταξη των μαθητών του Summerhill
Ανάμεσα στους πρώην μαθητές του Summerhill συγκαταλέγονται: ένας λοχαγός της R.M.E., ένας σμήναρχος, μια νοσοκόμος παιδιών, μια αεροσυνοδός, ένας κλαρινετίστας στη φρουρά των γρεναδιέρων, ένας καθηγητής του Imperial College, ένας ερευνητής σε μεγάλη εταιρία κ.α. Πρώην μαθητές του Summerhill απέκτησαν μεταξύ άλλων και τους παρακάτω ακαδημαϊκούς τίτλους: Δόκτορας των Οικονομικών του Cambridge, αριστούχος του Royal College στις θεωρητικές επιστήμες, ένας πτυχιούχος της Ιστορίας του Cambridge, ένας αριστούχος της Γλωσσολογίας του Manchester κ.α.
Το κριτήριο με το οποίο αξιολογούσε ο Neill την επιτυχία ενός νέου ήταν η ικανότητα να εργάζεται με χαρά και να διάγει μια ζωή με περιεχόμενο. Μ? αυτό το κριτήριο οι περισσότεροι μαθητές του σχολείου αυτού είναι στη μετέπειτα ζωή τους ευτυχισμένοι [*11].

*1 Βλ. Παπακωνσταντίνου Π.: Θεωρίες της Αγωγής, (Σημειώσεις- Ενδ. Βιβλιογραφία),Αθήνα 1988, σελ.70.
*2 Βλ. Neill A. S.: Summerhill Το Ελεύθερο, Σχολείο, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1989, οπισθόφυλλο.
*3 Βλ. Τσουρέκη Δ.:Σύγχρονη Παιδαγωγική (Παιδαγωγικές Τάσεις από τις αρχές του 20ου αι. μέχρι σήμερα), Αθήνα 1981, σελ. 97-98.
*4 Βλ. Reble Α.: Ιστορία της Παιδαγωγικής, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1990, σελ.430.
*5Βλ. Τσουρέκη Δ.(1981): όπ.π., σελ. 98.
*6 Βλ. Neill A. S.(1972): όπ.π., βιογραφία.
*7 Βλ. Neill A. S.,:Θεωρία και Πράξη της Αντιαυταρχικής Εκπαίδευσης, Ε΄εκδ., Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972, σελ. 36.
*8Πρβλ. Neill A. S.(1972): όπ.π., σελ. 17-19.
*9 Πρβλ. Νeill A. S. (1972): όπ. π., σελ. 35-126
*10 Πρβλ. Neill A. S.(1972): όπ.π., σελ. 85-88
*11 Βλ. Neill A. S.(1972): όπ.π., σελ. 68


ΤΟ SUMMERHILL ΣΗΜΕΡΑ [*
12]
Ιδεολογικές αρχές
Έχουν ήδη περάσει 75 χρόνια από την ίδρυση του Summerhill. Το σχολείο, μετά το θάνατο του Neill το 1973, κατάφερε να επιβιώσει. Η δεύτερη σύζυγός του Εna ανέλαβε τη λειτουργία του μέχρι το 1985, χρονιά που συνταξιοδοτήθηκε και ανέλαβε η κόρη τους Z. Readhead, η σημερινή επικεφαλής.
Το Summerhill δεν έχει αλλάξει ιδρυτικά από τότε που ξεκίνησε. Οι αξίες που αποτελούν το ιδεολογικό του υπόβαθρο μπορούν να συνοψιστούν σε πέντε σημεία:
1) Να παρέχει επιλογές και ευκαιρίες, που να επιτρέπουν στα παιδιά ν? αναπτυχθούν με τους δικούς τους ρυθμούς και ν? ακολουθούν τα ενδιαφέροντά τους. Το Summerhill δεν έχει σκοπό να παράγει συγκεκριμένους τύπους ανθρώπων, με προκαθορισμένες δεξιότητες ή γνώσεις, αλλά στόχος του είναι να παρέχει ένα περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά μπορούν να ξεκαθαρίσουν ποια είναι και τι θέλουν να γίνουν.
2) Να δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να είναι ελεύθερα από κάθε επιβολή, να επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς και να χαίρονται την επίτευξή τους, ελεύθερα απ? την πίεση να προσαρμοστούν στα τεχνητά πρότυπα επιτυχίας που είναι βασισμένα στις επικρατούσες θεωρίες για τη μάθηση και την ακαδημαϊκή επιτυχία.
3) Να αφήνει τα παιδιά να είναι απόλυτα ελεύθερα να παίζουν όσο πολύ θέλουν. Το δημιουργικό και ευφάνταστο παιχνίδι είναι ένα αναγκαίο μέρος της παιδικής ηλικίας και της ανάπτυξης. Το παιχνίδι ανήκει στο παιδί.
4) Να τους επιτρέπει να αποκτούν εμπειρίες σε όλο το εύρος των συναισθημάτων, ελεύθερα από τις κρίσεις και τις παρεμβάσεις των ενηλίκων. Η ελευθερία να παίρνουν αποφάσεις πάντα ενέχει και πιθανότητες αρνητικής έκβασης. Προφανώς αρνητικές συνέπειες, όπως η ανία, το άγχος, ο θυμός, η απογοήτευση και η αποτυχία είναι αναγκαίο μέρος της ατομικής ανάπτυξης.
5) Να μπορούν τα παιδιά να ζουν σε μια κοινότητα που τα υποστηρίζει και που είναι υπεύθυνα γι? αυτήν, έχοντας την ελευθερία να είναι οι εαυτοί τους και τη δύναμη να αλλάζουν τη ζωή τους μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και λειτουργίες.
 
Το Summerhill ως κοινότητα
Οι σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινότητας
Όλα τα άτομα δημιουργούν τις δικές τους αξίες που βασίζονται στις κοινότητες στις οποίες ζουν. Το Summerhill είναι μια κοινότητα που αναλαμβάνει την ευθύνη της ύπαρξής της. Τα προβλήματα συζητιούνται και λύνονται μέσα από ανοιχτές, δημοκρατικές και κοινωνικές διαδικασίες. Όλα τα μέλη της κοινότητας, ενήλικες και παιδιά, είναι ισότιμα στις εκφάνσεις αυτών των διαδικασιών και λειτουργιών. Η ισότητα αυτή δημιουργεί σχέσεις που διέπονται από φιλικότητα, χωρίς τις τυπικότητες που δημιουργεί η ιεραρχία.
Αυτό που αποδεικνύει τα παραπάνω στην πράξη και όχι στα λόγια είναι
η Συνέλευση. Όλοι ξέρουν, για παράδειγμα, ότι ένα μέλος του προσωπικού δε μπορεί να καταγγείλει ένα μαθητή, προτείνοντας μια ποινή, χωρίς ο μαθητής να έχει το δικαίωμα να ζητήσει αντίστοιχη τιμωρία για παραπτώματα του προσωπικού. Οι πιθανότητες να κερδηθεί μια υπόθεση στο Δικαστήριο του Σχολείου είναι ίσες και για τις δυο πλευρές εξαιτίας του «status» των εμπλεκομένων.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών των διαδικασιών είναι ένα δυνατό αίσθημα αλληλεγγύης των μελών της κοινότητας. Ένας επισκέπτης που πρόσφατα έμεινε στο σχολείο έχει γράψει:
Ίσως υπάρχει τρομοκρατία στο Summerhill, αλλά εγώ δεν τη βλέπω. Ίσως τα μεγαλύτερα παιδιά συμπεριφέρονται ως βασιλιάδες, αλλά δεν αντιλαμβάνομαι ούτε ίχνος τέτοιας κατάστασης. Αυτό που πραγματικά βλέπω είναι οκτάχρονα παιδιά να πηδούν απρόσμενα στην πλάτη δεκαπεντάχρονων και να περιφέρονται έτσι τριγύρω γελώντας. Παιδιά κάθονταν παράμερα μιλώντας πρόθυμα για κάποιο θέμα, αγνοώντας για το αν οι συνομιλητές τους είναι της ηλικίας τους, μικρότεροι ή μεγαλύτεροι. Θα ήταν, βέβαια, βλακώδες να πούμε ότι όλοι δεν έχουν τους δικούς τους ιδιαίτερους φίλους, αλλά δε νομίζω ότι κανείς απ? αυτούς έχει ιδιαίτερους εχθρούς?
Φυσικά, δεν είναι όλα ρόδινα. Η κοινοτική ατμόσφαιρα στο σχολείο είναι πολύ έντονη. Θα ήταν αφύσικο, όπου συμβιώνουν ογδόντα άνθρωποι, για πάνω από μισό χρόνο, να μην υπάρχουν κάποιες εντάσεις στις μεταξύ τους σχέσεις. Μερικές φορές ένας μαθητής με επιθυμία ανταρσίας-σχεδόν πάντα ένας καινούργιος στο σχολείο-μπορεί να συμπεριφερθεί με έναν όσο πιο καταστροφικό τρόπο γίνεται, καταπατώντας εσκεμμένα όσο πιο πολλούς γραπτούς και άγραφους κανόνες, με αποτέλεσμα να προκαλέσει αναστάτωση.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτά τα ανυπότακτα παιδιά είναι γενικά αυτά που πρόσφατα έφτασαν στο Summerhill από ένα πιο «συνηθισμένο» σχολείο. Αυτά φαίνεται ότι επαναστατούν ενάντια στην άδικη και εξουσιαστική δομή απ? την οποία προέρχονται. Όταν βρίσκονταν εκεί, η «ανταρσία» δεν ήταν δυνατή. Είναι φανερό ότι μπορεί να γίνουν διασπαστικοί, όμως το σχολείο είναι ένας τόπος αποδοχής και συνήθως οι μαθητές αυτοί σοβαρεύονται αρκετά γρήγορα, όταν συνειδητοποιήσουν ότι η αδικία που τους έχει πληγώσει στο παρελθόν δεν υπάρχει πια.
Οι μεγαλύτεροι μαθητές είναι αυτοί που, όταν φτάνουν στο Summerhill, όσο περισσότερο έχουν ζήσει σε συνηθισμένα σχολεία, τόσο πιο πολύ χρόνο χρειάζονται να απορρίψουν τις αντίεξουσιαστικές τάσεις τους. Γι? αυτό το λόγο το Summerhill έχει μια πολιτική να μην παίρνει παιδιά πάνω από την ηλικία των έντεκα χρόνων, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις.
Tο προσωπικό
Για να μπορέσει το Summerhill να επιβιώσει ως σχολείο και ως κοινότητα απασχολεί πολλούς εργαζόμενους. Κάποιοι από αυτούς εργάζονται και ζουν μέσα σ? αυτό, όπως τα παιδιά, ενώ άλλοι αποτελούν την ομάδα του «ημερήσιου» προσωπικού, στην οποία περιλαμβάνονται δάσκαλοι, καθαρίστριες, μάγειροι κλπ.
Υπάρχουν τρία ζευγάρια House parents, που εργάζονται με πλήρες ωράριο (ένα ζευγάρι για τους San, ηλικίας 6-10 ετών, ένα για τους House, ηλικίας 10-12 ετών και ένα για τους Shack, ηλικίας 12-14 ετών). Όταν οι House parents παίρνουν άδεια, οι θέσεις τους καλύπτονται από τους δασκάλους.
Στο διδακτικό προσωπικό απασχολούνται 8 δάσκαλοι πλήρους ωραρίου για την 1η και 2η τάξη αλλά και δάσκαλοι μερικής απασχόλησης, Αγγλικών (ως πρόσθετη ξένη γλώσσα), Ιαπωνικών, Μουσικής (ντραμς, τσέλο, πιάνο και κιθάρας). Όλοι οι δάσκαλοι πλήρους απασχόλησης ζουν στο χώρο του σχολείου, που αποτελείται από 13 στρέμματα, είτε σε μονά δωμάτια, παράπλευρα με τα παιδικά, είτε σε τροχόσπιτα. Το προσωπικό συναντιέται κάθε εβδομάδα για να συζητήσει προβλήματα, νέα, αλλαγές, προϋπολογισμό κλπ. Υπάρχει επίσης άλλη μια εβδομαδιαία συνάντηση, αυτή των δασκάλων, στην οποία συζητιούνται οι διδακτικές ανάγκες των μαθητών και η διαχείριση. Προς στιγμήν το διδακτικό προσωπικό αποτελούν δάσκαλοι με υψηλά προσόντα, πανεπιστημιακά πτυχία και εμπειρία, κάτοχοι Masters (Χημείας και Ψυχολογίας), μεταπτυχιακών διπλωμάτων στην Αγωγή και πτυχιούχοι (Αγγλικής, Ζωολογίας κλπ.) με διδακτική εμπειρία σε δημόσια δημοτικά και γυμνάσια. Πολλοί από τους δασκάλους συνεχίζουν τις σπουδές τους (π.χ. στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο) ή από το Summerhill επιστρέφουν στο Πανεπιστήμιο για να εκπαιδευτούν στον τομέα της κοινωνικής εργασίας, της εργοθεραπείας ή της αγωγής.
Όλο το προσωπικό πληρώνεται με το ίδιο ημερομίσθιο και δεν υπάρχει ιεραρχία, μόνο εξειδίκευση.
Μια τυπική μέρα στο SummerhillΤο ωρολόγιο πρόγραμμα δεν τηρείται πάντα με ακρίβεια, επειδή μερικές φορές οι κανονικές ώρες αλλάζουν εξαιτίας της Συνέλευσης ή για κάποιο άλλο λόγο. Ειδικά τα ωράρια της κατάκλισης γίνονται αντικείμενο πολλής συζήτησης και αλλάζουν αρκετά συχνά. Σε γενικές γραμμές, το πρόγραμμα έχει ως εξής:
Πρωινό γύρω στις οχτώ μέχρι τις εννιά παρά τέταρτο. Οι μαθητές πρέπει να είναι έτοιμοι το αργότερο μέχρι τις οχτώ και μισή, αλλιώς οι «bed officers» (αξιωματούχοι των κρεβατιών) επιβάλλουν ποινή. Μια συνηθισμένη ποινή μπορεί να είναι: τελευταίος στην ουρά για το γεύμα ή αγγαρεία μιας ώρας.
Στις εννιά και μισή τα μαθήματα αρχίζουν και τελειώνουν στις μία και δέκα. Τα μεγαλύτερα παιδιά εγγράφονται στα διάφορα αντικείμενα των ενδιαφερόντων τους και μετά ακολουθούν ένα πρόγραμμα, όπως ακριβώς στα περισσότερα άλλα σχολεία.
Τα παιδιά κάτω απ? την ηλικία των δώδεκα πηγαίνουν στην 1η τάξη (ηλικίας 5-10) ή στη 2η (ηλικίας 10-12). Αυτά έχουν τους δικούς τους δασκάλους και τάξεις με πολυδύναμους χώρους. Ο δάσκαλός τους μπορεί να τους δώσει το πρόγραμμα για την εβδομάδα ή να οργανώσει δραστηριότητες που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.
Για την Τέχνη, τις Επιστήμες και τις Ξένες Γλώσσες τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν ειδικά μαθήματα με τους αντίστοιχα ειδικευμένους δασκάλους. Οι εξειδικευμένοι δάσκαλοι έχουν μεγάλη ανεξαρτησία στην επιλογή της διδακτικής μεθόδου και στο χειρισμό των διδακτικών αντικειμένων. Σε γενικές γραμμές οι δάσκαλοι πρέπει να είναι ικανοί να διδάξουν πάνω απ? το G.C.S.E (εθνικές εξετάσεις στην Αγγλία για 16χρονους). Υπάρχουν επίσης Αγγλικά ως πρόσθετο γλωσσικό μάθημα, τα οποία οι νέοι που δε μιλούν τη γλώσσα ενθαρρύνονται να παρακολουθήσουν.
Το εύρος των μαθημάτων που προσφέρονται συμπεριλαμβάνει:
Επιστήμες (Βιολογία, Φυσική, Χημεία, Αστρονομία)
Αγγλικά
Μαθηματικά
Γαλλικά, Γερμανικά, Ιαπωνικά
Τέχνη και Κεραμική
Πληροφορική
Δράμα
Ιστορία
ΓεωγραφίαΣε κάθε μαθητή που «κατατάσσεται» δίνεται ένα λευκό πρόγραμμα, στο οποίο γράφει τα μαθήματά του. Το πρόγραμμα αλλάζει από καιρό σε καιρό και αυτό εξαρτάται τόσο απ΄ τις επιλογές των παιδιών όσο και από τα θέματα που τους προσφέρονται. Αρχή του προγράμματος είναι να αφήνουν τα παιδιά να μαθαίνουν ό,τι αυτά επιθυμούν. Κάθε δάσκαλος κρατά έναν κατάλογο, αλλά τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν να παρακολουθήσουν μαθήματα ή όχι. Εξαρτάται από το τι θέλουν να κάνουν. Υπάρχουν κανόνες που τα αποτρέπουν από το να κοιμούνται όλη μέρα ή να παρακολουθούν τηλεόραση κατά τη διάρκεια των μαθημάτων και δεν μπορούν να πάνε στην πόλη πριν τις δωδεκάμισι. Έλεγχοι δε δίνονται στους γονείς, εκτός αν ζητηθεί, και μόνο με άδεια των παιδιών.
Στις 4.30΄ ξεκινούν πολλές δραστηριότητες. Τα θέματα εκτείνονται από συζήτηση στα Γαλλικά μέχρι το κτίσιμο φράκτη στα?γουρούνια! Επίσης οργανώνονται βραδιές χορού ή παιχνίδια από την «κοινωνική επιτροπή». Κάθε Τρίτη απόγευμα γίνεται το «Δικαστήριο» και το απόγευμα της Παρασκευής η «Συνέλευση». Επίσης τα παιδιά μπορούν, αν θέλουν, να παρακολουθήσουν μαθήματα γιόγκα ή καράτε, δυο φορές την εβδομάδα.
5) Η καταγραφή των δεδομένων με χρήση διαγραμμάτων ή με απλές λίστες λέξεων που είναι επιλεγμένες κατάλληλα και αντιγράφονται από τον πίνακα.
6) Η αναγνώριση απλών μοντέλων (προτύπων).
7) Η εξοικείωση με τη χρήση πινάκων και απλών γραφημάτων.
Στη 2η τάξη οι δραστηριότητες επεκτείνονται:
1) Στη χρήση περιγραφών με απλές προτάσεις.
2) Στην έμφαση στο κείμενο, πάντα σε ένα πλαίσιο εργασίας με πολύαισθητηριακή παρουσίαση, έτσι ώστε οι μαθητές που μπήκαν πρόσφατα στη διαδικασία ανάγνωσης και γραφής να μην εξαιρούνται από το πρόγραμμα. Ο δάσκαλος χρησιμοποιεί C.D ROMs εικονικής πραγματικότητας, με παρουσιάσεις πολλαπλής αισθητοποίησης που εισάγουν στο μάθημα τα παιδιά που βρίσκονται στο προαναγνωστικό ή αναγνωστικό στάδιο. Οι μαθητές επίσης κάνουν ομαδικές εργασίες στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και ενεργητικές πρακτικές εργασίες στο εργαστήριο.
3) Στην ανάπτυξη λεξιλογίου περιγραφής, δράσης και στην έκφραση απλών επιστημονικών ιδεών.
4) Σε γραπτές ασκήσεις στα περισσότερα μαθήματα.
Στην 3η τάξη η ανάγνωση και η καταγραφή σημειώσεων είναι μέρος των μαθημάτων ή των κατ? οίκον εργασιών. Χρησιμοποιείται ένα διδακτικό εγχειρίδιο που βασίζεται σε υλικό αυτοδιδασκαλίας. Τα διδακτικά εγχειρίδια έχουν δύο επίπεδα που το καθένα απευθύνεται σε αναγνωστικό κοινό διαφορετικών ικανοτήτων.
Σταδιακά η επίτευξη γλωσσικών στόχων γίνεται όλο και πιο σημαντική, ειδικά ως προς το λεξιλόγιο και τη γραμματική που χρησιμοποιούνται στις εξετάσεις. Τα παιδιά διδάσκονται μέσα από επαναληπτικά μαθήματα, εξάσκηση σε ερωτήσεις, ανάγνωση των κατ? οίκον εργασιών και καταγραφή των ερευνών. Βιβλία και C.D.ROMs διατίθενται στους μαθητές στη βιβλιοθήκη και το εργαστήριο.
Διάφορες δραστηριότητεςΤο Summerhill είναι ένα σχολείο «ανοικτό» στην κοινωνία. Δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά, μέσα από ένα πλαίσιο ευρείας κοινωνικοποίησης, να βγουν έξω από τα όρια του σχολείου, του χωριού αλλά και της χώρας τους, συναντώντας και συζητώντας με παιδιά διαφορετικής κουλτούρας.
Ενδεικτικά, μερικές από τις πιο πρόσφατες προγραμματισμένες μαθητικές δραστηριότητες (14-11-01) είναι οι ακόλουθες:
1) Συνδιάσκεψη μαθητών του Summerhill με μαθητές από το Dover με θέμα το δυνατό εκδημοκρατισμό των σχολείων.
2) Αποστολή μαθητών σε Διεθνή Εβδομάδα που οργανώνει πειραματικό σχολείο στη Nantes (θέμα της εβδομάδας αυτής: Ταυτότητα, Oικογένεια και Κοινωνία στην έκφρασή τους μέσ? από την Τέχνη, το Δράμα, την Ιστορία κ.α)
3) Επίσκεψη των παιδιών σε σχολείο του Rotheram και συζήτηση 120 εφήβων (ως μέρος της μάθησης των πολιτικών δικαιωμάτων). Το Summerhill προωθεί τις ιδέες του και την εκπαιδευτική του φιλοσοφία διαμέσου ομιλιών σε σεμινάρια που παίρνει μέρος η σημερινή επικεφαλής Z. Readhead, σε όλο τον κόσμο.
ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ : Η Σχολική Συνέλευση-ΤοΔικαστήριοΗ Γενική Συνέλευση
Το Summerhill είναι μια δημοκρατική κοινωνία. Οι αποφάσεις παίρνονται μέσα από την εβδομαδιαία Συνέλευση. Όλοι μπορούν να κάνουν προτάσεις και σε κάθε πρόταση όλοι έχουν δικαίωμα μιας ψήφου, από το πιο μικρό παιδί μέχρι τα μέλη του προσωπικού. Όλες οι αλλαγές στους σχολικούς κανόνες πραγματοποιούνται στη Συνέλευση (με τις κατηγορίες όσων έχουν παραβεί τους «Νόμους» ασχολείται μια άλλη συνέλευση όλου του σχολείου το «Δικαστήριο», το οποίο επίσης συγκαλείται μια φορά την εβδομάδα).
Τα θέματα της Συνέλευσης καθορίζονται εκ των προτέρων με τη βοήθεια ενός εκλεγμένου προσώπου, ειδικά γι? αυτή τη δουλειά, του «γραμματέα». Τα μέλη της κοινότητας που επιθυμούν να φέρουν στη συνέλευση κάποια υπόθεση ή ένα ζήτημα, συναντούν το «γραμματέα» και δηλώνουν αυτή τους την επιθυμία. Ο γραμματέας δημιουργεί την ?agenda? των θεμάτων και των αντίστοιχων ομιλητών, την οποία και προωθεί στη Συνέλευση. Η θέση του είναι αιρετή και εκλέγεται κάθε δυο εβδομάδες.
Στη σχολική Συνέλευση τα παιδιά δεν έχουν μόνο ίση δύναμη με τους ενήλικες αλλά υπερτερούν και αριθμητικά. Η αντίδραση των περισσότερων δάσκαλων σ? αυτή τη διαπίστωση θα ήταν ένας οξύς φόβος. Τι θα συνέβαινε σ? ένα συνηθισμένο σχολείο, αν οι μαθητές υπερτερούσαν του προσωπικού στη σύναψη κανόνων; Ολοκληρωτική αναρχία; Παράβαση του ηθικού κώδικα; Ίσως να συνέβαινε κάτι παρόμοιο επειδή οι μαθητές αυτοί δεν είναι, όπως οι μαθητές του Summerhill, ελεύθεροι.
Το σχολείο αυτό δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να παίρνουν αποφάσεις και ν? ανακαλύπτουν με δική τους πρωτοβουλία, τι είναι καλύτερο ή χειρότερο και κάνοντάς το αρχίζουν να αισθάνονται ότι μπορούν να παίρνουν αποφάσεις, ότι δε θα είναι οπωσδήποτε όλες τους κακές, ότι είναι αρκετά έξυπνα και ικανά να βγάλουν κάποιο νόημα από τη ζωή τους και δε χρειάζονται να εξαρτώνται απεριόριστα από την καθοδήγηση ή τις διαταγές των άλλων. Με λίγα λόγια, περισσότερο με ό,τι κάνει παρά με ό,τι λέει, το Summerhill βοηθά τα παιδιά να αισθάνονται, συχνά για πρώτη φορά, ότι είναι ανθρώπινες υπάρξεις με κάποια αξιοπρέπεια, ικανότητα και αξία.*13
Τα παιδιά αντιλαμβάνονται καθαρά ότι οι νόμοι που φτιάχνουν είναι για να ομαλοποιήσουν τη διαβίωση τη δική τους και των άλλων και η ευθύνη αυτή τα κάνει να δρουν με σύνεση. Οι σχολικές συνελεύσεις, το όχημα της αυτοαποφασιστικότητας για την κοινότητα, είναι η βάση της ελευθερίας που τα μέλη της απολαμβάνουν. Οι επισκέπτες, συνήθως εκπαιδευτικοί που έχουν ψηφιστεί να τις παρακολουθήσουν, σχολιάζουν πάντα θετικά τον υψηλό βαθμό αυτόελέγχου των παιδιών και την αναπτυγμένη κοινωνική τους υπευθυνότητα.
Η σχολική Συνέλευση καταρρίπτει το μύθο ότι το Summerhill είναι ένας «άναρχος» τόπος. Το σχολείο έχει 230 νόμους, δημιουργημένους από μαθητές και προσωπικό, με δυνατότητα εβδομαδιαίας αναθεώρησης. Μερικοί από τους τρέχοντες νόμους είναι οι ακόλουθοι:
  • Πρέπει να δουλεύει σωστά το μπροστινό και το πίσω φρένο τουποδηλάτου σου.
  • Δεν μπορείς να καβαλήσεις ποδήλατο μικρού παιδιού ακόμα και με την άδειά του.
  • Δεν μπορείς να παρακολουθήσεις τηλεόραση κατά τη διάρκεια των μαθημάτων ή των γευμάτων.
  • Απαγορεύεται, με χρηματικό πρόστιμο μιας λίρας, το graffiti, εκτός από τον ειδικό τοίχο στον οποίο επιτρέπεται.
  • Η παράβαση των νόμων της κατάκλισης χρεώνεται με ποινή μισής ώρας κοινοτικής δουλειάς.
Μια «τυπική» περίπτωση Συνέλευσης Σε μια πρόσφατη «τυπική» περίπτωση Συνέλευσης τα μεγαλύτερα παιδιά του σχολείου έθεσαν το θέμα να αρθούν οι νόμοι που αφορούν στη συγκεκριμενοποίηση των ωρών της κατάκλισης, παρέχοντας ταυτόχρονα και τη διαβεβαίωση ότι θα σέβονταν την ώρα του σιωπητηρίου (10.30΄μ.μ.). Ακολούθησε μια μεγάλη συζήτηση γύρω από την πρόταση, μιας και πολλά μέλη της κοινότητας είχαν την προσωπική τους άποψη. Μερικοί, μάλιστα, εξέφρασαν την ανησυχία τους για το ενδεχόμενο θορύβου, ενώ άλλοι έθιξαν και το θέμα της έλλειψης ύπνου που θα κούραζε τα παιδιά. Τελικά, η ψηφοφορία έγινε και συμφωνήθηκε να γίνει προσπάθεια δοκιμαστικής εφαρμογής του νέου συστήματος για μια εβδομάδα, ώστε να διαπιστωθεί αν μπορεί να λειτουργήσει σωστά ή όχι.
Μετά την πάρoδο του χρόνου αυτού υπήρξε μια ειδική συνέλευση, επειδή προέκυψαν διαμαρτυρίες για νυχτερινό θόρυβο εκ μέρους του προσωπικού. Η κοινότητα αποφάσισε, ότι τα μεγαλύτερα παιδιά έχασαν την ευκαιρία που τους δόθηκε και θα επέστρεφαν στις παλιές ρυθμίσεις της κατάκλισης.
Η Συνέλευση δεν καλύπτει κάποιες αρμοδιότητες. Η διαχείριση του σχολείου δεν είναι στη δικαιοδοσία της, όπως επίσης η πρόσληψη ή η απόλυση προσωπικού, η πληρωμή των δασκάλων ή οι οικοδομικές εργασίες. Η αρχή είναι, ότι τα παιδιά θα πρέπει να έχουν εξουσία σε ό,τι είναι σημαντικό για την καθημερινή τους ζωή. Τα θέματα που προαναφέρθηκαν θα φόρτωναν τους μαθητές με ευθύνες δυσβάσταχτες γι? αυτούς αντί να αυξάνουν την ελευθερία τους (στο σχολείο Sands στο Devon ?ένα άλλο σχολείο που διοικείται με παρόμοιες αρχές ζητήματα τέτοιου είδους αντιμετωπίζονται από τη συνέλευση με επιτυχία).
Το «Δικαστήριο» Η Γενική Συνέλευση του Summerhill, όταν ζούσε ακόμα ο Neill, ήταν ταυτόχρονα δικαστήριο και νομοθετικό σώμα*14. Στις μέρες μας το «Δικαστήριο» αποτελεί αυτόνομη συνέλευση στην οποία τα μέλη της κοινότητας μπορούν να «ενάγουν» κάποια άλλα για καταπάτηση των νόμων. Το σώμα αυτό αποφασίζει για το αν η κατηγορία είναι βάσιμη και αν είναι, ποια ποινή θεωρεί πιο κατάλληλη. Μπορεί επίσης να ενεργοποιηθεί και προς άλλη κατεύθυνση, όπως π.χ. την ανάληψη των εξόδων αντικατάστασης κάποιου χαμένου αντικειμένου από κοινοτικούς πόρους. Ο Neill είχε επισημάνει για την εκδίκαση υποθέσεων [*15]:
  • Το αίσθημα των παιδιών για δικαιοσύνη.
  • Την επιείκεια τους στην επιβολή ποινών.
  • Τη λογική σχέση της προτεινόμενης ποινής με το παράπτωμα.
Φυσικά και το προσωπικό μπορεί να εναχθεί από τα παιδιά. Είναι μια ισοπεδωτική εμπειρία για ένα δάσκαλο να «εναχθεί», ειδικά αν έχει συνηθίσει να διδάσκει σε «συνηθισμένα» σχολεία. Μερικοί δάσκαλοι από το νέο προσωπικό βρίσκουν το χειρισμό μιας τέτοιας κατάστασης ιδιαίτερα οδυνηρό. Αποτελεί πάντως μια πολύτιμη εμπειρία για κάποιον ενήλικο να ξέρει ότι πρέπει να υποβληθεί στην ίδια πειθαρχική διαδικασία και ενδεχομένως να τιμωρηθεί. Αν όλοι οι δάσκαλοι έμπαιναν σ? αυτή τη διαδικασία, η εκπαίδευση του «κυρίως ρεύματος» ίσως μπορούσε να διαφοροποιηθεί σημαντικά.

*12 Πρβλ. Ιστοσελίδα Summerhill, www.S-hill. Demon. Co. UK.
*13 Βλ. Holt John (1979): Πέρα από το Summerhill-Η εναλλαγή της Ελευθερίας, εκδ. Θ. Καστανιώτη, Αθήνα, σελ. 37.
*14 Βλ. Holt John (1979): όπ.π., σελ. 52.
*15 Βλ. Neill A. S. (1972): όπ π., σελ. 91-93.


Συμπεράσματα - Προβληματισμοί
Το Summerhill σήμερα συνεχίζει μια παράδοση χρόνων, χωρίς να έχει μετακινηθεί από τις θεμελιακές αρχές του ιδρυτή του Neill. Η ατμόσφαιρα και η γενική αίσθηση του έχει παραμείνει ίδια. Φανερά, ως ζωντανή κοινότητα, έχει υποστεί κάποιες αλλαγές αλλά σχεδόν ό,τι γίνεται έχει ξαναγίνει ή αποπειραθεί να γίνει στο παρελθόν.
Η τήρηση των θεμελιακών αρχών διαπιστώνεται και μέσα απ? τα πορίσματα των τακτικών ελέγχων στους οποίους υπόκειται το σχολείο. Η επιθεώρηση του 1999, που οδήγησε στην επίδοση του «Notice of Complaint», περιείχε την επισήμανση της κυβέρνησης ότι το σχολείο έπρεπε, μεταξύ άλλων, να εξασφαλίζει την κανονική εμπλοκή των παιδιών στη μαθησιακή διαδικασία και ότι οι στόχοι του έπρεπε να συμπλέουν με τις εθνικές προσδοκίες. Η δικαίωση του Summerhill στη δικαστική διαμάχη με την αγγλική κυβέρνηση απέτρεψε το κλείσιμό του και απέδειξε ότι το σχολείο ήταν «ανίκανο» να κάνει αυτές τις αλλαγές και ταυτόχρονα να διατηρεί τη μοναδική του φιλοσοφία.
Το «πνεύμα» Summerhill κατάφερε να ταξιδέψει σ? όλο τον κόσμο ευαισθητοποιώντας τους παιδαγωγούς και διεισδύοντας στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήματα. Ορισμένες απ? τις αρχές του σχολείου του Neill μπήκαν στους σκοπούς της Ελληνικής Γενικής Εκπαίδευσης (γίνεται λόγος για «ευτυχία» του παιδιού) στα τέλη της δεκαετίας του ?80*16.
Το Summerhill εξακολουθεί και σήμερα να προκαλεί το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και να διχάζει τους μελετητές του αντιαυταρχικού μοντέλου του Neill σε υποστηρικτές και επικριτές*17 (Summerhill: For and Against). Οι ιδεολογικές αρχές και ο τρόπος λειτουργίας του προβληματίζουν κάθε παιδαγωγό που το «ανακαλύπτει», γεννώντας ερωτηματικά*18 που αγγίζουν την περιοχή της φιλοσοφίας της αγωγής:
  • Ποιον θεωρούμε ολοκληρωμένο άνθρωπο;
  • Ποιες είναι οι αντιλήψεις μας για τους σκοπούς της αγωγής, τα προγράμματα και τις μεθόδους διδασκαλίας και τα θέματα πειθαρχίας;
  • Ποιο πρότυπο ανθρώπου προσπαθεί να διαμορφώσει η εκπαίδευση;
  • Μπορεί και πρέπει ένας εκπαιδευτικός να έχει και να προσπαθεί να εφαρμόσει τη δική του φιλοσοφία αγωγής στο σχολείο του; Ποιες θα ήταν οι συνέπειες;
Η συνεχής λειτουργία του Summerhill για 75 χρόνια και η επιτυχία του στην παροχή ενός ευτυχισμένου περιβάλλοντος για τα παιδιά και στην παραγωγή ευτυχίας στέκεται σαν μια συνεχής απόδειξη της επισήμανσης του Neill ότι: «H απουσία του φόβου είναι το πιο θαυμαστό πράγμα που μπορεί να συμβεί σ? ένα παιδί».
*16Πρβλ.. Παπάς Ε. Αθ.(1987):Μαθητοκεντρική Διδασκαλία, τόμος 2ος, εκδ. Βιβλία για όλους, Αθήνα, σελ. 31.*17 Πρβλ. Παπάς Ε. Αθ.,(1987): όπ.π., σελ. 31.*18 Για τα ερωτήματα που ακολουθούν:Βλ. Μάνος Γ. Κ.(1978): Εισαγωγή στη Φιλοσοφία και Φιλοσοφία της Αγωγής, τόμος 2ος, Αθήνα, σελ. 89.
ΒιβλιογραφίαΜάνος, Γ. Κ., Εισαγωγή στη Φιλοσοφία και Φιλοσοφία της Αγωγής, τόμος Β΄, Αθήνα 1978.
Νeill, A. S., Θεωρία και Πράξη της Αντιαυταρχικής Εκπαίδευσης, Αθήνα 1972 (Ε΄εκδ.).
Neill, A. S., Σάμερχιλ Το Ελεύθερο Σχολείο, Αθήνα 1989.
Παπακωνσταντίνου, Π., Θεωρίες της Αγωγής (Σημειώσεις- Ενδεικτική Βιβλιογραφία), Αθήνα 1988.
Παπάς, Ε. Αθ., Μαθητοκεντρική Διδασκαλία , τόμος 2ος, Αθήνα 1987.
Reble, A., Ιστορία της Παιδαγωγικής, Αθήνα 1990.
.
Τσουρέκης, Δ., Σύγχρονη Παιδαγωγική ? Παιδαγωγικές τάσεις από τις αρχές του 20ου αι. μέχρι σήμερα , Αθήνα 1981.
Holt, J., Πέρα από το Σάμερχιλ, Αθήνα 1979.
Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.S-hill.demon.co.uk (26-10-01).
Κωνσταντίνος Παλιαρούτης