Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ήταν μια από τις πολλές πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Τα σχέδια τα εκπόνησε ο αρχιτέκτων Δεινοκράτης και τα εγκαίνιά της έγιναν το 331π.Χ.

Εξαιτίας της σπουδαιότητάς της πλάστηκαν διάφοροι θρύλοι γύρω από την ίδρυσή της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι παρακάτω:

 

Λέγεται πως ο Μέγας Αλέξανδρος είδε στον ύπνο του τον ¨Όμηρο να του απαγγέλλει στίχους από την Οδύσσεια και συγκεκριμένα εκείνο το χωρίο που αναφέρει ότι ο Μενέλαος, όταν βρέθηκε στην Αίγυπτο- προερχόμενος από την Τροία- βρήκε καταφύγιο στο νησί Φάρος, κοντά δηλαδή στο χώρο όπου χτίστηκε η πόλη. Έτσι, όταν ξύπνησε ο Αλέξανδρος, κατευθύνθηκε εκεί και εντόπισε την κατάλληλη  τοποθεσία για την ίδρυση της πόλης.

¨Ένας άλλος μύθος ή μάλλον ιστορικό ανέκδοτο, αναφέρει πως ενώ είχαν σχεδόν ολοκληρώσει το προσχέδιο της πόλης στο έδαφος, τελείωσε η κιμωλία(!)και αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν κόκκους σιταριού. Ξαφνικά εμφανίστηκε ένα σμήνος πουλιών που όρμησε και έφαγε το σιτάρι και το σχέδιο έμεινε ανολοκλήρωτο! Αυτό θεωρήθηκε κακός οιωνός από το μεγάλο Έλληνα στρατηλάτη αλλά οι μάντεις το ερμήνευσαν διαφορετικά, λέγοντας πως η πόλη θα προσέλκυε πολλούς κατοίκους για την αφθονία των αγαθών που θα τους παρείχε.

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου(323π.Χ) και τη διάσπαση της αυτοκρατορίας του με τη δημιουργία των ελληνιστικών βασιλείων, αναδείχθηκε σε πρωτεύουσα της Αιγύπτου από τον Πτολεμαίο τον Α΄ που υπήρξε στρατηγός του και ιδρυτής της ομώνυμης δυναστείας .Μιας δυναστείας[ Πτολεμαίος Α΄o Σωτήρ- Πτολεμαίος Β΄ ο Φιλάδελφος(285-246π.Χ)-Πτολεμαίος ο Ευεργέτης (246-221π.Χ)] στη διάρκεια της οποίας η πόλη βρέθηκε στο απόγειο της δόξας της. Σε μικρό χρονικό διάστημα από την ίδρυσή της προσελκύει πλήθος ανθρώπων. Εκτός από τους Αιγυπτίους και τους ¨Έλληνες που πρώτοι εγκαταστάθηκαν εκεί, συρρέει πλήθος μεταναστών από μεσογειακές και ασιατικές χώρες και σταδιακά εξελίσσεται σε πολυεθνικό, πολιτισμικό και οικονομικό κέντρο. Εκεί μπορούσε να συναντήσει κανείς ό,τι επιθυμούσε! Πλούτη, εξουσία, ευημερία, δόξα, θεάματα, και προπάντων το Μουσείον, ένα τόπο επιστημονικής εργασίας που επέτρεπε στους λόγιους την έρευνα σε όλα τα επίπεδα, και ο οποίος είχε προικιστεί με την  περίφημη Αλεξανδρειανή βιβλιοθήκη όπου ήταν συγκεντρωμένα περί τα 500.000 συγγράμματα- τα περισσότερα ελληνικά-και ενδεχομένως ως την καταστροφή της το 47π.Χ από πυρκαγιά. να αυξήθηκαν σε 700.000! Όλο το απάνθισμα της ελληνικής σκέψης βρισκόταν εκεί! Η επίσημη γλώσσα της πόλης ήταν, βέβαια, η ελληνική που έγινε η κοινή γλώσσα όλων των αποίκων και μάλιστα για τη διάδοση της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης στους νέους, ιδρύθηκαν «Γυμνάσια».

Η παρουσία τόσων πολλών εθνοτήτων ήταν επόμενο να δημιουργεί προστριβές και συγκρούσεις τις οποίες οι Πτολεμαίοι με αφάνταστη δεξιότητα προσπαθούσαν να αμβλύνουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επιλογή του θεού-προστάτη της πόλης. Ο Πτολεμαίος ο Α΄ στην προσπάθεια του να μη δυσαρεστήσει ούτε τους Αιγυπτίους, ούτε τους ¨Έλληνες επέβαλε τον Οσόραπι-Σέραπι, θεότητα που συγκέντρωνε χαρακτηριστικά της θρησκευτικής λατρείας των δύο κυρίαρχων εθνοτήτων.

       Σύμφωνα με μια μαρτυρία του ιστορικού Πολύβιου, όταν επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια το 145π.Χ, τον πληθυσμό της αποτελούσαν τρεις ομάδες: Οι Αιγύπτιοι, που ζούσαν στο νότιο τμήμα της και σταδιακά εξελληνίζονταν υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα ,οι Μισθοφόροι, που ήταν κυρίως Έλληνες και υπηρετούσαν τη βασιλική αυλή και οι Αλεξανδρινοί ?είτε ελληνικής καταγωγής, είτε εξελληνισμένοι- κάτοχοι του προνομίου της χορήγησης από το βασιλιά του δικαιώματος του πολίτη της Αλεξάνδρειας, ενώ όλοι οι άλλοι θεωρούνταν κάτοικοι της πόλης.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως η Αλεξάνδρεια  έμελλε να εξελιχθεί στην πιο σημαντική από τις πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, μια πολυεθνική πόλη με κυρίαρχο πολιτισμό τον ελληνικό, μια πόλη που πρόσφερε απλόχερα υλικά και πνευματικά αγαθά.-

(Τα παραπάνω στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο «Η αρχαία βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας:η ζωή και η μοίρα της» του Αμπαντί, Μουσταφά ελ, μετ. Λένα Κασίμη, Σμίλη, Αθήνα, 1998 καθώς και από την «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» του Lesky, Albin, Αφοί  Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη,1981).